Rắn Adder châu Âu còn được biết đến với tên gọi “Rắn lục đồng đen, rắn lục châu Âu”. Chúng là loài rắn độc phổ biến nhất ở châu Âu hiện nay với phạm vi phân bố rộng khắp Châu Âu và Châu Á. Loài rắn này có kích thước không quá dài, chắc nịch, dễ dàng thích nghi với cái lạnh và đôi khi sinh con ngay trong quá trình ngủ đông.
Sự thật đáng kinh ngạc về rắn Adder châu Âu
- Không giống như hầu hết các loài rắn khác, rắn Adder châu Âu là loài lưỡng hình giới tính. Những con cái có xu hướng thiên về màu nâu và những con đực có xu hướng thiên về màu đen và xám.
- Một vài cá thể rắn Adder châu Âu có màu đen đặc; và những con này thường là rắn cái.
- Con non của chúng có thể ở gần rắn mẹ vài ngày sau khi được sinh ra.
Rắn Adder châu Âu sống ở đâu?
Những loài rắn này phân bố rộng rãi trên khắp châu Âu và châu Á. Chúng được tìm thấy ở phía Nam tới Hy Lạp, từ phía Đông tới phía Bắc Trung Quốc, phía Bắc Scandinavia và phía Tây nước Anh.
Rắn Adder châu Âu là loài rắn duy nhất sống trên vòng Bắc Cực và thích nghi với cái lạnh tốt hơn các loài rắn khác. Chúng dành tới 9 tháng một năm để ngủ đông và những con cái chỉ có thể sinh sản vài năm một lần.
Loài rắn này sống trên cạn và dành phần lớn thời gian trên mặt đất, nơi chúng săn các loài chim làm tổ trên mặt đất và các loài động vật có vú nhỏ. Tuy nhiên, đôi khi chúng leo lên bờ và những bụi cây nhỏ để rình mồi hoặc làm mồi.
Rắn Adder châu Âu thường săn mồi vào ban ngày. Nếu đi dọc theo bìa rừng hoặc ở vùng nông thôn, bạn có thể dễ dàng bắt gặp loài rắn này.
Tên khoa học của rắn Adder châu Âu
Rắn Adder là thành viên của phân họ Viperinae thuộc họ Viperidae.. Phân họ này là loài đặc hữu của Châu Âu, Châu Á và Châu Phi, và bao gồm khoảng 13 chi. Đôi khi chúng được gọi là loài rắn không có lỗ, bởi vì chúng không giống như những người anh em họ Crotalinae (loài rắn có lỗ), rắn Adder châu Âu không có lỗ cảm ứng nhiệt giữa lỗ mũi và mắt.
Tên khoa học của loài rắn này bắt nguồn từ tiếng Anh cổ là “næddre”. Ban đầu, từ này chỉ được sử dụng để chỉ con rắn. Về sau, người ta áp dụng nó chủ yếu cho các loài rắn độc hoặc những loài rắn trông giống rắn độc. Do đó, có rất nhiều con rắn thường được gọi là rắn Adder, tuy vậy chúng không phải là những con rắn Adder châu Âu thực thụ.
Các loại rắn Adder châu Âu
Rắn Adder đích thực
Loài này còn được gọi là rắn Viper thực sự, rắn Viper không lỗ. Chúng là loài đặc hữu của Châu Âu, Châu Á và Châu Phi. Chúng có những chiếc răng nanh sắc nhọn và tương đối dài. Những chiếc răng nanh rỗng đó được gắn với các tuyến nọc độc, có thể gây tử vong ngay lập tức với bất cứ mối nguy hiểm hay con mồi nào.
Rắn Adder đích thực bao gồm 90 loài trải dài trên 13 chi, bao gồm:
- Rắn vảy sừng Bush viper (Atheris sp.): Sống ở châu Phi cận Sahara trong các khu rừng nhiệt đới.
- Rắn phì Puff Adder (Bitis sp.): Sống ở hầu hết Châu Phi và bán đảo Nam Ả Rập.
- Rắn độc Night Adder (Causus sp.): Xuất hiện ở Châu Phi.
- Rắn mọc sừng Horned Adder (Cerastes sp.): Trải dài từ đông bắc Phi qua Ả Rập và Iran.
- Rắn lục hoa cân (Daboia sp.): Xuất hiện ở Pakistan và Ấn Độ, về phía đông Trung Quốc và các khu vực khác của Đông Á.
- Rắn Adder vảy cưa (Echis sp.): Xuất hiện ở châu Phi phía bắc đường xích đạo, một số khu vực của Trung Đông, Ấn Độ và Sri Lanka; chúng bao gồm.
- Rắn McMahon viper (Eristicophis macmahonii): Sống gần biên giới Iran, Afghanistan, Pakistan trong vùng sa mạc của Balochistan.
- Rắn Viper khổng lồ (Macrovipera sp.): Tập trung chủ yếu tại Bắc Phi, Trung Đông và Quần đảo Milos ở Biển Aegean.
- Rắn viper núi Kenya (Montatheris hindii): Là loài đặc hữu của Kenya, sống ở độ cao từ 8.900 – 12.900 feet trên Núi Kenya và các vùng đất đồi của dãy núi Aberdare.
- Rắn Upland Viper (Montivipera sp.): Sống ở Trung Đông.
- Rắn Lowland Viper (Proatheris superciliaris): Sống ở miền nam Tanzania, Malawi và Mozambique.
- Rắn Viper sừng giả (Pseudocerastes sp.): Xuất hiện từ Ai Cập đến Pakistan.
- Rắn Palearctic Viper (Vipera sp.) Là phổ biến nhất. Có 21 loài trong chi này và chúng sinh sống ở Anh và gần như trong toàn bộ lục địa Châu Âu (bao gồm cả Vòng Bắc Cực), một số hòn đảo ở Địa Trung Hải và Biển Aegean, bắc Á, bắc Phi và Bắc Triều Tiên.
Một số loài rắn lục Adder châu Âu khác
Một số loài rắn có chung đặc điểm ngoại hình với rắn Adder thực thụ, ngay cả khi chúng không có nọc độc – hoặc thậm chí là rắn độc.
- Rắn tử thần Adder: Là một trong những loài rắn ăn nhiều nhất trên thế giới. Chúng sinh sống ở các khu vực của Úc, có quan hệ họ hàng gần hơn với rắn hổ mang và rắn san hô.
- Rắn đuôi dài phương Tây: Đôi khi được gọi là rắn hổ mang vì chúng ưỡn cơ thể lên như một cách để phòng thủ. Chúng có một thói quen phức tạp là “chết rắn” mà chúng sử dụng để thoát khỏi những kẻ săn mồi. Loài rắn này hoàn toàn không nguy hiểm đối với con người và chúng thường tập trung sinh sống ở đông nam Hoa Kỳ.
Tình trạng dân số và bảo tồn của rắn lục Adder châu Âu
Một số phân loài đang có dấu hiệu giảm dần và được dự báo là tuyệt chủng trong vòng 12 năm tới. Tuy nhiên, một số phân loài được xếp vào mục “Ít được quan tâm nhất” trong Sách Đỏ. Việc con người phá rừng làm nhà, khu vực sản xuất khiến môi trường sống của rắn lục châu Âu bị ảnh hưởng, đây cũng là nguyên nhân khiến số lượng rắn bị giảm sút. Ngoài ra ở một số khu vực, động vật hoang dã không phải bản địa cũng ảnh hưởng đến sự ổn định dân số của chúng.
Đặc điểm hình dạng của rắn Adder châu Âu
Rắn lục châu Âu có một hình ngoằn ngoèo chạy dọc sống lưng và một dấu hiệu hình chữ v trên đỉnh đầu. Đây là một trong số ít loài rắn có giới tính lưỡng hình; con cái có màu nâu, với màu cơ bản là nâu nhạt và con đực có màu cơ bản là bạc sáng làm cho họa tiết ngoằn ngoèo càng thêm nổi bật. Loài rắn này có lớp vảy sừng hóa mạnh khiến da chúng có kết cấu thô ráp.
Rắn lục Adder châu Âu có kích thước tương đối ngắn và nhỏ, chỉ dài khoảng 2 – 5 feet. Con cái thường to lớn và dài hơn con đực. Con non khi vừa sinh ra có kích thước từ 3 – 5 inch. Tùy theo khu vực sinh sống mà loài rắn này có kích thước khác nhau. Càng sống xa về phía bắc, chúng càng nhỏ.
Chúng chủ yếu sống trên cạn nhưng đôi khi leo lên những bụi cây hoặc ngọn đồi nhỏ để tắm nắng hoặc săn mồi. Những con rắn này thường ngủ đông trong những tháng lạnh giá. Thời gian ngủ đông có thể lên đến 8 – 9 tháng. Nhiều con rắn không sống được qua chế độ ngủ đông và con non là những đối tượng dễ mắc bệnh nhất.
Đặc điểm hành vi của rắn lục Adder châu Âu
Đây là những con rắn nhút nhát và sẽ trốn thoát khi phát hiện mối nguy hiểm. Hầu hết các vết cắn xảy ra do con rắn bị ai đó dẫm lên hoặc nhặt lên. Mặc dù Sách đỏ của IUCN không coi chúng là loài nguy cấp hoặc bị đe dọa, nhưng mối đe dọa lớn nhất của chúng là sự chia cắt môi trường sống và động vật hoang dã xâm lấn.
Giống như nhiều loài rắn khác, chúng là thiên địch của các loài gặm nhấm và sẽ cố gắng tránh bạn nếu có cơ hội.
Rắn Adder châu Âu nguy hiểm như thế nào?
Giống như các loài rắn viper khác, rắn lục châu Âu thông thường có răng nanh rỗng, có bản lề gắn với tuyến nọc độc, hoạt động giống như kim tiêm dưới da. Khi cắn, chúng sẽ tiêm nọc độc vào nạn nhân (có thể là con mồi hoặc để phòng thủ). Đôi khi chúng không tiêm bất kỳ nọc độc nào, còn được gọi là vết cắn khô.
Mặc dù vết cắn của rắn Adder châu Âu có nọc độc, nhưng chúng không được coi là rất nguy hiểm. Tuy nhiên, ngày càng có nhiều trường hợp bị rắn lục châu Âu cắn do xâm phạm lãnh thổ của chúng. Tuy vậy, trong khoảng 70% trường hợp bị cắn, chỉ có một phần nhỏ gặp nguy hiểm bởi vết cắn của loài rắn này. Ngoại trừ một số rất nhỏ các trường hợp phải điều trị tại bệnh viện, các tác động từ vết cắn dù gây khó chịu nhưng thường dễ điều trị. Trường hợp tử vong do rắn lục châu Âu cắn là cực kỳ hiếm.
